Stulecie ZHP na Ziemi Raciborskiej. Ludzie i zdarzenia
Rok 2018 był rokiem jubileuszowym dla bardzo ważnej w Polsce organizacji młodzieżowej – Związku Harcerstwa Polskiego. Za dokładną datę powstania ZHP przyjmuje się drugi dzień listopada 1918 r., w którym polscy działacze ruchu skautowskiego zebrani na kongresie we Lwowie podpisali deklarację założycielską nowej organizacji dzieci i młodzieży polskiej. Należy tu przypomnieć, że pierwsze drużyny skautowskie działały na ziemiach polskich już od 1912 r. Do dziś 22 lutego jest Ddniem Myśli Braterskiej wszystkich skautów na całym świecie.
Niestety, większość Ziemi Raciborskiej nie znalazła się w 1918 r. w granicach odrodzonej Polski. Ale polscy synowie i córki tej ziemi nie stracili kontaktów z państwem polskim. Wielu młodych podjęło działania w ramach Związku Harcerstwa Polskiego na obczyźnie, zapisując się złotymi literami w dziejach tej organizacji. Należą do nich raciborzanie: Maria Siwoń, Lidia Scheybal, Jadwiga Sołtys, Julia Szymańska, Miłosz Sołtys i inni.
Pierwsza drużyna harcerek (wtedy organizowano drużyny, hufce i chorągwie oddzielne dla młodzieży męskiej i żeńskiej) powstała już w 1920 r. Zorganizowała ją i była przez dwa lata drużynową druhna Maria Siwoń. A biogram tej zasłużonej raciborzanki przedstawia się następująco.
Maria Siwoń urodziła się 30 sierpnia 1899 r. w Raciborzu w rodzinie miejscowego kolejarza Franciszka Siwonia i jego żony Anny z domu Zygmunt. Była to rodzina o polskich korzeniach. Po gorącym okresie zmagań powstańczych i plebiscytowych, aby uniknąć represji ze strony władz niemieckich, Maria wyjechała do Katowic. Tutaj, po ukończeniu wyższego kursu księgowości, podjęła pracę w polskich urzędach miejskich. Jednocześnie kontynuowała swoją społeczną działalność harcerską jako instruktorka Katowickiej Chorągwi Harcerek. Tę radość tworzenia przerwali niemieccy naziści we wrześniu 1939 r. Dla Marii rozpoczął się czas strachu, ucieczek i niemieckich obozów koncentracyjnych, przez które przepędzali ją hitlerowcy. Ravensbrück i pięć innych katowni. Przeszła je zwycięsko i wróciła do Raciborza. Tutaj – wiosną 1945 r. rozpoczęła pracę w Urzędzie Miejskim. Tutaj też zorganizowała Hufiec Harcerek i została jego komendantką.
Latem 1946 r. zorganizowała obozowe szkolenie kadr harcerskich. A w roku 1947 obydwa ówczesne raciborskie hufce ZHP – żeński i męski – zorganizowały letni złaz (zlot) harcerski. Zapału do pracy z młodzieżą nie zabrały Marii także stalinowskie władze. Wskrzeszony po 8–letniej przerwie ZHP zmobilizował tę Wielką Raciborzankę do objęcia funkcji komendantki raciborskiego, już koedukacyjnego hufca w 1957 r. Wojenne przeżycia, wyczerpująca praca zawodowa i społeczna odbierały siły. Ale nigdy nie odmawiała spotkań z harcerzami i wywiadów o historii, którą tworzyła. Zmarła w 1975 r.
„Nowiny Raciborskie” w numerze z 16.10.2018 r. wspominają o drużynie harcerek założonej w Budziskach (gm. Kuźnia Raciborska) w roku 1936 przez ówczesną mieszkankę tej wsi – Elżbietę Wilk (po mężu Spałek) oraz o obozach harcerskich na Frosowej Górce przed II wojną światową. Wiadomo jednak, że ze względu na nazistowskie spiski nie mogły się zachować kronikarskie zapiski. Alojzy Wilk prowadził drużynę harcerzy. Obecnie on jest patronem Hufca Ziemi raciborskiej.
Niezwykle bogatą, barwną i muzyczną kartę w dziejach ZHP zapisał maestro Roman Masarczyk (1904 – 1987) jako dyrygent (i kompozytor) Harcerskiej Orkiestry Dętej przy Państwowym Domu Dziecka w Kuźni Raciborskiej. Orkiestra istniała w latach 1954 – 1978 i dała się poznać niemal w całej Polsce.
Rodzina Gerharda i Antoniny Klichtów z Kuźni Raciborskiej ma wielkie zasługi w rozwoju tej miejscowości po 1945 r. Przez osiągnięcia zawodowe orz szeroką działalność społeczną całej czwórki dzieci (Alicja, Gerard, Jan i Piotr – zwany też Andrzejem) zyskała też opinię „harcerskiej”.
Założyciel rodziny – Gerhard Klichta (1914 – 1996) urodził się w miejscowości Bzie Górne koło Pszczyny. Jako 15-letni chłopiec wstąpił w 1929 r. do Drużyny Harcerzy im. Tadeusza Kościuszki w Pszczynie. A po maturze – jak wielu ówczesnych Ślązaków wyjechał na studia do Lwowa. Tam nadal działał w środowisku harcerskim, a jedna z lwowskich harcerek – Antonina Sęk została żoną Gerharda.
Po zawieruchach wojennych małżonkowie znaleźli się w Kuźni Raciborskiej, bo tu czekało na nich dużo ciężkiej pracy i przyfabryczne mieszkanie. Poza pracą kierownika różnych odcinków fabrycznej struktury, Gerhard organizował Szkołę Przemysłową i, jak było trzeba, pełnił w niej okresowo obowiązki nauczyciela. Organizował też ludowe zespoły taneczne i działał w klubie sportowym. Jako kierownik drużyny piłki ręcznej mężczyzn w K.S. „Stal” Kuźnia Raciborska ma wielkie zasługi w uzyskaniu – dwukrotnie – tytułu mistrza Polski przez kuźniańskich handballistów (połowa lat 50. XX wieku).
W tych latach Antonina Klichtowa, obok obowiązków żony, matki i gospodyni działała w ruchu spółdzielczym i bywała często matką chrzestną dla wielu podopiecznych miejscowego Państwowego Domu Dziecka. A wszystkie dzieci Gerharda i Antoniny przejęły od rodziców harcerskie tradycje, zapał i chęci do społecznej służby.
Ks. dr major Adam Kocur (1894 – 1961) urodził się w Kuźni Raciborskiej jako syn Franciszka Kocura – znanego działacza polonijnego. Ks. Adam Kocur to powstaniec śląski, a jeszcze wcześniej uczestnik powstania wielkopolskiego w 1918 r., później prezydent Katowic i uczestnik walk w obronie Francji i Anglii przed Hitlerowskimi Niemcami. Po studiach teologicznych w Rzymie otrzymał w 1951 r. święcenia kapłańskie. Komunistyczne władze powojennej Polski odmówiły mu prawa powrotu do Ojczyzny. Został mianowany kapelanem Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech. Zmarł na nieuleczalną białaczkę.
Harcmistrz Stanisław Stanek (1942 – 1998) urodził się w Kuźni Raciborskiej. W wyniku wojny został półsierotą. Ojciec, uciekając przed sowiecką Armią Czerwoną zostawił w Kuźni Raciborskiej żonę z dwójką małych dzieci. Razem z matką ( telefonistka w FO „Rafamet”) i siostrą młody Stanuś dobrze poznał czym jest bieda.
Po ukończeniu miejscowej podstawówki podjął naukę w raciborskim „Mechaniku”.
W roku 1957 zorganizował w kuźniańskiej szkole zastęp harcerzy. (Drużyna Harcerska im. Ks. Domańskiego powstała tutaj już w 1948 r.
Po maturze młody S. Stanek podjął pracę w FO „Rafamet” i nadal bardzo aktywnie działał w ZHP. Aktywną pracę zawodową i społeczną przerwała mu nieuleczalna choroba.
W harcerskich annałach zapisał się jako drużynowy, komendant wielu obozów w Bieszczadach („Bieszczady 40”), konstruktor wielu metalowych urządzeń obozowych, komendant Hufca ZHP w Kuźni Raciborskiej oraz twórca kuźniańskiej Harcerskiej Bazy Obozowej w Pleśnej koło Ustronia Morskiego. Owa baza służy do dzisiaj wypoczynkowi śląskich dzieci i młodzieży już dokładnie od 40 lat, bo założono ją w 1978 r. W swoich barakach (dla młodszych) i nowoczesnych namiotach może pomieścić na jednym turnusie do 160 osób. Ma stałą sieć elektryczną i wodociągową oraz całoroczny magazyn, który pełni funkcję obozowej jadalni i świetlicy.
Jesienią tego roku grupa instruktorów ZHP zamierza zorganizować spotkanie byłych i aktualnych członków ZHP i ZHR.
Czuwaj!
tekt Jan Kluska
reprodukcje Bolesław Stachow