100 lat temu w Nowinach Raciborskich: „Wybiła i dla nas Polaków godzina wyzwolenia”

Racibórz • poniedziałek 11 listopada 1918 r.

Zamknięcie wyższych uczelni w Warszawie

(...) po gorącej dyskusyi postanowiono zamknąć uniwersytet natychmiast i w ciągu trzech dni wstąpić do armii. W wiecu odbytym na politechnice, brało około półtora tysiąca osób udział. Nastrój panował bardzo gorący i na ogół jednolity (...) Postanowiono wykłady natychmiast przerwać i jeszcze w ciągu bieżącego tygodnia wstąpić do wojska polskiego (...)

Z Lublina

Pułkownik Rydz-Śmigły* złożył przysięgę wedle obowiązującej w wojsku polskiej roty, t.j. na wierność ojczyźnie, państwu polskiemu (...) Pułkownik Rydz-Śmigły mianowany został przez bawiącego tu szefa sztabu generalnego wojska polskiego, generała dywizyi Rozwadowskiego** komendantem brygady wojska polskiego dla obrony kresów wschodnich (...)

Wbrew wszelkim alarmującym wieściom stwierdzić należy z całą stanowczością, że przejmowanie władzy przez urzędy polskie z rąk instytucyi okupacyjnych odbywa się zupełnie spokojnie. Przejmowanie władzy ukończone będzie w najbliższym czasie. Zupełnie spokojnie odbywa się też rozbrajanie niepolskich oddziałów wojskowych, zwłaszcza ruskich, należących do byłej armii austryacko–węgierskiej (...) Władze polskie starają się usilnie, aby obce oddziały wojskowe, po ich rozbrojeniu jak najprędzej opuszczały terytorium polskie.

Wojsko polskie na Śląsku cieszyńskim

Do tutejszego wojska polskiego zgłaszają się gromadnie ochotnicy, a w szczególności młodzież, owiana duchem patriotycznym. Dowództwo wojsk na Śląsku objął generał Franciszek Aleksandrowicz. Wydał od razu rozkaz mobilizacyjny, wzywający pod broń mężczyzn narodowości słowiańskiej do 35 roku życia.

Wyprawa na Spiż

Major Brzoza, który organizuje polskie siły zbrojne na Podhalu z chętnie zgłaszających się górali i członków polskiej Organizacyi wojskowej (P.O.W.) zajął północną Orawę, zamieszkałą przez ludność polską i dąży do zajęcia Spiżu. Chodzi tu o przyłączenie do Polski czysto polskich części północnych

Węgier i ochronę tych ziem przed zbliżającemi się bandami jeńców rosyjskich, którzy, uciekłszy z obozów, maszerują do Rosyi, rabując i plądrując po drodze.

* Edward Rydz-Śmigły

– żołnierz Legionów Polskich, dowódca Polskiej Organizacji Wojskowej, w czasie wojny polsko–bolszewickiej dowodził 2. i 3. armią Wojska Polskiego. Po śmierci Józefa Piłsudskiego został mianowany Generalny Inspektorem Sił Zbrojnych, a następnie awansowany do stopnia marszałka. We wrześniu 1939 r. mianowany Naczelnym Wodzem, 18 września opuścił Polskę, przekraczając granicę z Rumunią. Internowany, wrócił do Polski w październiku 1941 r., zmarł w Warszawie w grudniu 1941 r.

** Tadeusz Rozwadowski – karierę wojskową rozpoczął w armii austro-węgierskiej, w październiku 1918 r. został mianowanym szefem sztabu generalnego powstającego właśnie Wojska Polskiego, następnie mianowany dowódcą Armii „Wschód” bronił Lwowa przed oddziałami ukraińskimi. W lipcu 1920 roku ponownie mianowano go szefem sztabu generalnego. Gen. T. Rozwadowski był współtwórcą zwycięstwa nad bolszewikami w bitwie warszawskiej. W maju 1926 r. nie poparł przewrotu Józefa Piłsudskiego, za co zapłacił aresztowaniem i procesami. Wolność zwrócono mu w 1927 r. Zmarł rok później w niejasnych okolicznościach (podejrzenie otrucia).

---

Racibórz • środa 13 listopada 1918 r.

Cesarz ustąpił

Cesarz i król zdecydował się zrzec się tronu. Kanclerz Rzeszy pozostaje tak długo w urzędzie, dopóki abdykacya cesarza, zrzeczenie się tronu cesarzewicza niemieckiego i królewicza pruskiego oraz sprawy związane z osobą regenta nie zostaną uregulowane. Zamierza on regentowi zaproponować zamianowanie posła Eberta kanclerzem Rzeszy i przedłożenie projektu ustawy, co do natychmiastowego wypisania powszechnych wyborów do niemieckiego zgromadzenia narodowego, któreby uchwaliło konstytucyę, i ustanowiło przyszłą formę państwową narodu niemieckiego wyłącznie tych szczepów, któreby życzyły sobie przyłączenia do Rzeszy niemieckiej*.

Ustawa sejmowa

Ustawa o ordynacyi wyborczej do Sejmu polskiego już wykończona i ma być w najbliższych dniach ogłoszona, mocą dekretu.

Złośliwa radość

Pisma hakatystyczne** poświęcają wiele miejsca przesileniu politycznemu, jakie przechodzi Polska. Z pism tych zieje złośliwa radość, że wskutek ciągłych obstrukcyi normalny zarząd krajem i formowanie wojska napotyka na nieprzezwyciężone przeszkody. „Radzie regencyjnej usuwa się grunt pod nogami – wykrzykuje radośnie berliński Lokalanzeiger. – Bolszewizm polski podnosi głowę. Polska przekona się na własnej skórze o tem, czem grozi brak wojska, na które można liczyć”.

Czesi łamią umowę z Polakami

Mimo ugody polsko–czeskiej zawartej w Ostrawie, zgłosił się w czwartek do komendanta stacyi w Boguminie major czeski, oświadczając, że ma rozkaz objęcia w imieniu rządu czeskiego komendantury dworca w Boguminie. Zawiadomiona o tem zajściu Śląska Rada Narodowa poleciła komendzie stacyjnej w Boguminie natychmiast usunąć majora czeskiego.

Wbrew układowi czesko–polskiemu, gwarantującemu wolny przejazd wojsk z bronią, władze czeskie rozbrajają żołnierzy polskich, wracających przez Bogumin z Czecho–Słowaczyzny.

Walki na ulicach Lwowa

Wojska polskie posuwają się energicznie w głąb miasta Lwowa. Oddział chorążego Wasilewskiego opanował ulice Sykstuską i Kopernika. Porucznik Dzieduszycki wyparł przeważające siły rusińskie w kierunku Zubrzy (...) Liczba jeńców zabranych we Lwowie przez oddziały polskie wynosi 200 chłopa i jeden porucznik. Zdobyto także 13 karabinów maszynowych (...) Rusini zrabowali wiele kas rozmaitych urzędów a pieniędzmi podzielili się rozmaici przywódcy. Ale i ludzi swoich płacą dobrze, gdyż hajdamacy*** otrzymują po 12 koron dziennie i wikt, oraz wolną rękę w rabunku (...)

Racibórz

Również w Raciborzu utworzyła się w niedzielę rada robotników i żołnierzy****, która przejęła władzę w swoje ręce. Wieczorem odbyło się w sali Lexa wielkie zebranie,

na którem przywódcy rad wzywali do spokoju. Na życzenie rady żołnierskiej odstąpiono od urządzenia pochodu przez miasto. Oprócz rad utworzył się osobny wydział obywatelski.

* Po zakończeniu I wojny światowej w Rzeszy Niemieckiej wybuchła rewolucja, której następstwem była abdykacja cesarza i króla pruskiego Wilhelma II oraz przekształcenie cesarstwa niemieckiego w republikę, na której czele stanął wówczas kanclerz Friedrich Ebert (socjaldemokracja).

** Hakatyści – potoczne określenie członków i sympatyków Niemieckiego Związku Marchii Wschodniej, którego celem była germanizacja ziem polskich objętych zaborem niemieckim.

*** Hajdamacy – rozbójnicy ukraiński, którzy oprócz działalności rabunkowej opowiadali się za uwolnieniem chłopów od powinności na rzecz ziemiaństwa (szlachty). Oddziały hajdamackie były tworzone przez przywódców ukraińskich, m.in. Semena Petlurę, którzy w latach 1918–1920 dążyli do stworzenia niepodległej Ukrainy.

**** Rady robotników i żołnierzy powstawały w trakcie tzw. rewolucji niemieckiej, która rozpoczęła się 3 listopada 1918 r. w Kilonii. Popierani przez robotników zbuntowani żołnierze przejmowali władzę w kolejnych miastach, doprowadzając do upadku cesarstwa i powstania republiki.

---

Racibórz • poniedziałek 18 listopada 1918 r.

Polacy!

Wojna dobiega końca. Ginie świat stary, rodzi się nowy. Z zgliszczów i pożarów powstaje nowy ustrój ludzkości, związek narodów a filarami jego wolność narodów, swoboda obywatelska i sprawiedliwość społeczna.

Wybiła i dla nas Polaków godzina wyzwolenia. Powstaje Polska niepodległa, zjednoczona z wolnym przystępem do morza, którą zagwarantować ma kongres pokojowy.

Teraz zadaniem naszem wznieść gmach naszego państwa. Hasłem naszem dzisiaj: Jedna wola, jeden czyn! Twórzmy państwo swoje, o wewnętrznem urządzeniu jego stanowić będzie walny Sejm, obrany na podstawie demokratycznego prawa wyborczego (...)

Wołamy do Was: Porzućmy na chwilę wszelkie poglądy rozbieżne, zdobądźmy się na wielki czyn, stwórzmy silny rząd, za którym stanie naród cały.

Zginął pod ciosami miecza sprawiedliwości system pruski, wróg ludzkości. Patrzmy na niebywały przewrót stosunków politycznych i społecznych w Niemczech (...)

Doniosłość chwili wymaga skupienia wszystkich sił narodowych i podziału brzemienia odpowiedzialności na koła najszersze. Przyszła Polska ludową będzie i ludem tylko stać może. Dlatego powstają za zgodą naszą Rady Ludowe zogniskowane w Naczelnej Radzie Ludowej. Ich rozkazów każdy Polak bezwzględnie słuchać powinien.

Szczęść boże naszej pracy!

Niech żyje niepodległa, zjednoczona Polska ludowa*!

(odezwę podpisali członkowie kół polskich w sejmie pruskim oraz parlamencie niemieckim).

Z Warszawy

Za pomocą odezwy ogłasza dziś Piłsudski, iż Rada regencyjna poleciła mu utworzenie rządu narodowego**. Rada regencyjna gotowa jest złożyć władzę w jego (rządu) ręce. Porozumiał się dla tego z tymczasowym rządem republiki ludowej w Lublinie i odbędzie z przywódcami poszczególnych partyi narady. Piłsudski zaznacza w swej odezwie dalej, iż żołnierze niemieccy opuszczają obecnie Polskę. Jakkolwiek łatwo zrozumieć można rozgoryczenie, panujące w szerokich kołach ludu przeciw władzom okupacyjnym, to przecież ich odwrót musi się odbyć w jak największym porządku. Wydał dlatego odpowiednie wskazówki niemieckim radom żołnierskim w Warszawie i wzywa obywateli do zachowania spokoju.

* Rzesza Niemiecka sprzed rewolucji z 1918 r. była federacyjną monarchią konstytucyjną. Oprócz Prus, w skład Rzeszy wchodzi

ło jeszcze kilkadziesiąt państw niemieckich, m.in. królestwa Bawarii, Saksonii i Wirtenbergii, a także księstwa i wolne miasta. Dominującą rolę w tak zorganizowanym państwie odgrywały Prusy, które w 1871 r. doprowadziły do zjednoczenia Niemiec. Król Prus był jednocześnie cesarzem Rzeszy. Choć pozycja władcy była bardzo mocna, to nie rządził on samodzielnie. Ważną rolę w państwie odgrywał kanclerz, wybierany przez parlament. Parlament był zgromadzeniem wspólnym dla całej Rzeszy. Oprócz tego mieszkańcy Rzeszy wybierali również sejmy poszczególnych krajów wchodzących w skład Rzeszy np. sejm pruski czy bawarski. Zarówno w sejmie pruskim, jak i parlamencie niemieckim zasiadali Polacy, którzy byli z okręgów zamieszkałych przez Polaków całkowicie lub częściowo (Wielkopolska, Śląsk), czyli terenów, które w XVIII i XIX wieku znalazły się w granicach najpierw Prus, a następnie Rzeszy Niemieckiej. Polscy przedstawiciele starali się bronić praw Polaków w Rzeszy, jednakże w praktyce ich głos był marginalizowany przez niemiecką większość. W 1918 r. polscy posłowie w sejmie pruskim oraz parlamencie niemieckim podporządkowali się Naczelnej Radzie Ludowej, która miała organizować władzę polską na terytoriach zagarniętych w przeszłości przez Niemców.

** Rada Regencyjna Królestwa Polskiego została ustanowiona przez Rzeszę Niemiecką oraz Cesarstwo Austro–Węgierskie na części terytorium Polski. Niemcy, obdarowując Polaków namiastką niezależności, liczyli na przeciągnięcie Polaków na swoją stronę i skłonienie ich do walki na frontach I wojny światowej przeciwko państwom zachodnim. 11 listopada 1918 roku Rada Regencyjna podporządkowała się Józefowi Piłsudskiemu i powierzyła mu stworzenie w pełni niezależnego, polskiego rządu.

Wojtek Żołneczko